Kto może uzyskać odszkodowanie za represje stanu wojennego?

W latach 1981-1983 miało miejsce wprowadzenie w Polsce stanu wojennego. Jest to jeden ze stanów nadzwyczajnych, który polegał na przejęciu administracji przez wojsko. Podczas stanu wojennego zmianie uległy kompetencje organów władzy publicznej. Oprócz tego dopuszczano możliwość ograniczania zagwarantowanych Konstytucją wolności oraz praw człowieka i obywatela.

Szczególne znaczenie ma to, iż wprowadzeniu stanu wojennego towarzyszyły liczne internowania, czyli przymusowa zsyłka osób do wyznaczonego miejsca pobytu bez prawa jego opuszczania. Dotyczyło to tych ludzi, którzy działali w opozycji na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Przymusowo przetrzymywano ich w obozach odosobnienia, czyli w tzw. obozach dla internowanych. Obecnie, po uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych, internowani mogą uzyskać wysokie odszkodowanie i zadośćuczynienie za doznane krzywdy.

Odszkodowania dla osób represjonowanych

Podstawą prawną do otrzymania odszkodowania za internowanie w okresie stanu wojennego są:

1. Ustawa z dnia 23 lutego 1991 r., o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego,
2. oraz Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 2011 r. P 21/09

Jednak możliwość ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie za internowanie podczas stanu wojennego przysługuje dopiero od 2018 roku. Jest to wynikiem nowelizacji tzw. ustawy lutowej. Z datą jej wejścia w życie, decyzje o internowaniu wydane w związku z wprowadzeniem w Polsce 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego stały się nieważne z mocy prawa.

Obecnie każdy, kto był internowany w stanie wojennym, ma prawo do uzyskania rekompensaty od Skarbu Państwa. Odszkodowanie jest przyznawane za szkody majątkowe. Z kolei zadośćuczynienie przysługuje osobie, która doświadczyła szkód niematerialnych. W tym drugim przypadku szkoda ma charakter niewymierny i często jest związana z traumatycznymi przeżyciami internowanego.

Kto może otrzymać odszkodowanie i zadośćuczynienie? Roszczenie o odszkodowanie za internowanie przysługuje:

• internowanemu, a w razie jego śmierci – małżonkowi, dzieciom i rodzicom (osobom najbliższym wymienionym enumeratywnie w przepisie),
• dziecku, które przebywało z matką w czasie odosobnienia lub którego matka w trakcie ciąży przebywała w takim odosobnieniu.

Stan wojenny i stan wyjątkowy dzisiaj

Warto zaznaczyć, że obecnie stan wojenny i stan wyjątkowy nadal wiążą się z pewnymi utrudnieniami zarówno dla obywateli naszego kraju, jak i dla innych osób przebywających na terytorium Polski. Są to m.in. ograniczenia w działaniu mediów, ograniczenia w przemieszczaniu, kontrola korespondencji, zawieszenie działalności stowarzyszeń, czy zakaz organizacji zgromadzeń.

Jednak w dzisiejszych czasach, w czasie stanu nadzwyczajnego, nie można nadmiernie ograniczać wolności ani praw człowieka. Głównym zadaniem państwa – zarówno w stanie wojennym, jak i wyjątkowym – jest bowiem szanowanie godności, dóbr osobistych i praw humanitarnych osób przebywających na terytorium Polski.

W latach 1981-1989 zdecydowanie nie przestrzegano podstawowych praw człowieka, czego dowodem są liczne internowania. Żądanie odszkodowania i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę jest więc uzasadnione na wielu płaszczyznach.

Jak uzyskać odszkodowanie?

W celu uzyskania rekompensaty, należy skierować sprawę na drogę sądową. W tym przypadku roszczenie kierujemy do Skarbu Państwa. O odszkodowaniu będzie orzekać sąd karny (sąd okręgowy).

1. Aby ubiegać się o odszkodowanie, konieczne jest stwierdzenie nieważności orzeczenia za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
2. Następnie żądanie odszkodowania lub zadośćuczynienia osoba uprawniona musi zgłosić w sądzie okręgowym lub wojskowym sądzie okręgowym, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia.
3. Do starania się o rekompensatę ma prawo każdy, kogo czyny w okresie PRL miały związek nie tylko z bezpośrednią walką zbrojną przeciw ówczesnej władzy. Liczą się również wszelkie inne indywidualne akty oporu. Jeśli więc podczas stanu wojennego powód był poddany represjom np. za to, że kolportował lub przetrzymywał nielegalną prasę, albo pomagał osobom podejmującym walkę zbrojną – również należy mu się rekompensata.

Zdecydowanie najwięcej represji w okresie stanu wojennego miało związek właśnie z internowaniem osób zaangażowanych w walkę na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Biorąc pod uwagę powyższe, osobom, które były internowane, przysługuje od Skarbu Państwa odszkodowanie lub zadośćuczynienie. Ponadto należy się ono ludziom, którzy w okresie od 1 listopada 1982 roku do 28 lutego 1983 roku pełnili czynną służbę wojskową i do której odbycia powołano ich za działalność dla niepodległej Polski.

W przypadku osób uprawnionych do odszkodowania i zadośćuczynienia, najlepszym krokiem będzie skorzystanie z usług kancelarii Vestra. Każdego dnia wspieramy naszych klientów, udzielając im bezpłatnej porady i dążąc do uzyskania nawet 400 tysięcy zł odszkodowania.

Jakie dokumenty przygotować, aby starać się o odszkodowanie?

Przydatne będą wszelkiego rodzaju dokumenty związane z samym internowaniem lub innymi represjami stanu wojennego. Jeśli nie jesteśmy w ich posiadaniu, możemy odszukać stosowną dokumentację w zasobach IPN lub innych archiwach państwowych. W sytuacji, w której roszczeń dochodzi małżonek lub krewni internowanego, trzeba będzie przedłożyć dodatkowo akty stanu cywilnego. Akty wykażą związek małżeński bądź więzy pokrewieństwa z poszkodowanym. Oczywiście przydatne są też wszelkie inne dokumenty, np. wykazujące wysokość zarobku utraconego w wyniku represji.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w sprawie Andrzeja Gwiazdy

Ciekawym i dość głośnym, medialnym przykładem jest sytuacja Andrzeja Gwiazdy, opozycjonisty z czasów PRL. W dniu wybuchu stanu wojennego w 1981 roku powód został internowany i osadzony w miejscowości Strzebielinek. Następnie został wywieziony do aresztu śledczego w warszawskiej Białołęce.

W 2021 roku domagał się on 2 mln zł zadośćuczynienia i odszkodowania. W orzeczeniu sądu apelacyjnego zasądzono mu 400 tys. zł tytułem zadośćuczynienia za internowanie. We wcześniejszym orzeczeniu sąd okręgowy przyznał Gwieździe tylko 25 tys. zł. Wtedy Andrzej Gwiazda wniósł apelację i pomimo uzyskania wyższej kwoty, nadal nie zgadza się z orzeczeniem wydanym przez sąd.

Według uzasadnienia prawnika Andrzeja Gwiazdy, w 1981 roku powód został osadzony na łącznie 374 dni jako aktywny działacz opozycji. W trakcie aresztowania przeżywał strach związany m.in. z zastraszaniem śmiercią. Pełnomocnik Andrzeja Gwiazdy przekonuje, że wysokość odszkodowania i zadośćuczynienia jest nieadekwatna do poniesionej szkody, jakiej doznał jego klient.

Jesteś osobą internowaną lub rodziną internowanego w stanie wojennym? Zgłoś się do nas! Uzyskamy odszkodowanie za represje w stanie wojennym.

Podsumowując, istnieje ogromna szansa na przyznanie zadośćuczynienia i odszkodowań osobom represjonowanym w ramach stanu wojennego. Za doznaną krzywdę przysługuje kwota w wysokości sięgającej nawet kilkuset tysięcy złotych. Każdy, wobec kogo wydano decyzję o internowaniu, może więc dochodzić stosownej rekompensaty. Rekompensata należy się za krzywdy wynikłe z internowania czy wykonania niesłusznie wydanych orzeczeń i decyzji. Poza tym w razie zasądzenia zbyt niskiej kwoty, wciąż jest możliwość złożenia apelacji od wyroku sądu okręgowego.

Kancelaria Vestra na co dzień wspiera klientów w sprawach dotyczących odszkodowań za represje PRL. Obsługujemy zarówno osoby pokrzywdzone, które w stanie wojennym zostały internowane, jak i rodziny represjonowanych. Chcesz wiedzieć więcej? Zapraszamy do kontaktu z naszym ekspertem!