Represje Komunistyczne. Według słownika języka polskiego represja to “surowy środek stosowany jako forma odwetu lub nacisku”. Wśród wyrazów bliskoznacznych tego wyrazu słownik wymienia określenia takie jak ciemiężenie czy prześladowanie. Daje to dość wyraźny obraz tego, czym właściwie były działania organów państwa komunistycznego wobec ludzi represjonowanych.

O odszkodowaniach za represje komunistyczne możemy mówić w przypadku tych osób, które działały na rzecz suwerenności i niepodległego bytu Państwa Polskiego w latach 1944-1989. W stosunku do represjonowanych podejmowano różne formy prześladowania, które stanowiły odpowiedź na walkę opozycji politycznej z obecną władzą. Oczywiście działania na rzecz niepodległego Państwa Polskiego przybierały rozmaite formy. Czasem była to faktyczna walka, innym razem kolportaż zakazanych gazet. Niemal tak samo zróżnicowane były formy represji. Wśród nich można wyróżnić prześladowania, internowania, tortury, a nawet morderstwa.

W czasach stalinowskich organami odpowiedzialnymi za przestępstwa popełniane wobec działaczy antyrządowych były m.in. UB, KBW, czy Informacja Wojskowa. Przepisy prawa miały wówczas taką formę, aby można było w jak największym stopniu legalnie prześladować osoby działające na rzecz bytu niepodległego państwa.

Ważnym momentem w historii naszego kraju są również internowania w latach 1981-1989 (po ogłoszeniu w Polsce stanu wojennego). To wtedy ówczesna władza rozpoczęła umieszczanie działaczy opozycji antykomunistycznej w obozach odosobnienia, określanych również jako obozy dla internowanych. Pod koniec 1982 roku zaczęły się również przymusowe powołania do wojska.

Wszystkie doznane krzywdy nie przeszły jednak bez echa. Dzisiaj na podstawie ustawy lutowej osoby represjonowane mogą ubiegać się o rekompensatę.

Osoby, które mogą uzyskać odszkodowanie za represje komunistyczne od Skarbu Państwa

Osoba niesłusznie represjonowana za czasów PRL ma prawo uzyskać od Skarbu Państwa odszkodowanie. Podstawą prawną jest tutaj Ustawa z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego oraz Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 2011 roku. Warunkiem jest więc unieważnienie orzeczenia wydanego wobec represjonowanego.

Zadośćuczynienie bądź odszkodowanie na podstawie ustawy lutowej należy się przede wszystkim:

• każdej osobie więzionej lub zmarłej za działalność na rzecz bytu niepodległego Państwa Polskiego;
• osobie sprzeciwiającej się kolektywizacji i obowiązkowym dostawom rolnym;
• dziecku matki pozbawionej wolności, wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia, które było przetrzymywane wraz z matką w więzieniu lub innym miejscu odosobnienia, lub którego matka przebywała w takim miejscu w czasie ciąży;
• osobie wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia i zabrano mienie (które następnie orzeczono na rzecz Skarbu Państwa), a także przedmioty zatrzymane w toku postępowania (poza rzeczami zakazanymi);
• osobie wcielonej do czynnej służby wojskowej za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w okresie od 1 listopada 1982 do 28 lutego 1983.
• osobie represjonowanej/internowanej w związku z wprowadzeniem stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku.

Uzyskanie odszkodowania krok po kroku

Jak widać, otrzymanie od Skarbu Państwa zadośćuczynienia zostało obwarowane pewnymi zasadami. Po pierwsze osoba represjonowana musi mieć jakiś związek z działalnością niepodległościową. Jednocześnie nie musi być to wyłącznie bezpośrednia, zorganizowana walka przeciw ówczesnej władzy. Może być to również każdy inny akt oporu, np. pomoc osobom, które podejmowały walkę zbrojną, czy nawet przetrzymywanie nielegalnej prasy. Chodzi więc o wszelkie zachowania indywidualne, które w jakiś sposób zmierzały do odzyskania niepodległości.

Drugi warunek jest taki, że zanim przystąpimy do roszczeń odszkodowawczych, musimy uzyskać stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego wobec osoby represjonowanej. Z zamiarem uzyskania rekompensaty za doznane krzywdy musimy więc najpierw zgłosić się do sądu okręgowego lub wojskowego sądu okręgowego, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia (w terminie dziesięciu lat od daty jego uprawomocnienia się).

Zadośćuczynienie czy odszkodowanie dla osób represjonowanych?

Osoby niesłusznie represjonowane w czasach PRL mogą uzyskać zadośćuczynienie bądź odszkodowanie:

• Odszkodowania przyznane represjonowanym to rekompensata za utracone korzyści majątkowe. Do otrzymania odszkodowania będzie więc predysponowany każdy, kto np. utracił wynagrodzenie za pracę, której nie mógł podejmować w trakcie skazania.
• Zadośćuczynienie jest z kolei formą rekompensaty za szkody niemajątkowe. Uzyskanie zadośćuczynienia od Skarbu Państwa należy się każdemu, kto przeżył rozłąkę w rodzinie, doznał krzywd psychicznych i fizycznych, czy po prostu stracił czas w wyniku aresztowania i był narażony na cierpienie.

Możliwość otrzymania odszkodowania za represje komunistyczne w czasach PRL

Komu przysługuje odszkodowanie lub zadośćuczynienie? Przepisy ustawy wskazują, że nie jest to wyłącznie sam pokrzywdzony. Odszkodowanie należne osobie represjonowanej mogą uzyskać również jego najbliżsi. Warto bowiem zauważyć, że osoby uprawnione do rekompensaty w wielu przypadkach mogą już nie żyć. Dlatego po śmierci poszkodowanego sąd przyznaje małżonkowi osoby represjonowanej, jej rodzicom i dzieciom represjonowanego zadośćuczynienie lub odszkodowanie na poniesioną szkodę.

Jaką kwotę odszkodowania można uzyskać? Wysokość odszkodowania lub wyższa kwota zadośćuczynienia zależy od konkretnego przypadku. W tego typu sprawach polski sąd niejednokrotnie uznawał, że osobie represjonowanej przysługuje nawet 500 tys. zł rekompensaty. Co więcej, może zasądzić również o pokrycie części lub całości kosztów symbolicznego upamiętnienia osoby, która poniosła śmierć w wyniku wykonania orzeczenia.