Więzienie w czasach PRL jako jeden ze sposobów walki ze społeczeństwem. Istnieje wiele przykładów działań podejmowanych przez rząd PRL wobec osób represjonowanych, które walczyły na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Życie codzienne w komunistycznej Polsce, choć przez niektórych wspominane z pewnym rozrzewnieniem – głównie jako czasy młodości – nie było łatwe. Władze chciały udowodnić, że głównym celem państwa jest zapewnienie dogodnego życia obywatelom, wielu poważnych problemów nie dało się zatuszować. Do trudności w codziennym życiu PRL-u można zaliczyć braki zaopatrzenia w sklepach, wysokie ceny produktów, czy braki w lokalach mieszkalnych. 

Znacznie gorszym problemem były jednak prześladowania opozycji przez komunistów. Prowadziło to niejednokrotnie do wielu traum, utraty majątku i dobytku, a nawet tortur i morderstw popełnianych przez funkcjonariuszy państwowych. Przeciw działaczom na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, na mocy wyroku sądu często wymierzano całe instrumentarium represyjnych przepisów prawnych. W kolejnych akapitach omawiamy niektóre z nich.

Z dalszej części tekstu dowiesz się o unieważnieniach orzeczeń oraz o możliwości uzyskania odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa. Jeśli w Twojej rodzinie jest ktoś, kto został wtrącony do więzienia w czasach PRL lub np. Twoja matka była przetrzymywana w areszcie podczas ciąży – istnieje szansa na uzyskanie bardzo wysokiej rekompensaty!

Istotne wydarzenia czasów PRL telegraficznym skrócie:

• W państwie niedemokratycznym, którym była Polska do 1989 roku, konflikty nie były rozwiązywane z uwzględnieniem praw człowieka i obywatela. Zamiast tego tłumiono je siłą, m.in. zastraszając i wysyłając wojsko i milicję przeciw bezbronnym ludziom. Jako pierwszy poważny bunt społeczny w czasach Polskiej Republiki Ludowej wskazuje się protest robotników w Poznaniu z zakładów im. Józefa Stalina (wcześniej H. Cegielskiego). Wszystko zaczęło się 28 czerwca 1956 roku, kiedy to pochód składający się ok. 100 tysięcy osób śpiewał pieśni religijne i wznosił antykomunistyczne hasła.

•Szczególne znaczenie na kartach historii Polski mają konflikty po 1980 r. (podpisaniu porozumień sierpniowych), kiedy to brakowało żywności, obuwia, benzyny i artykułów higienicznych. W związku z tym przez prawie cały 1981 rok odbywały się protesty, strajki zakładów pracy, uczelni wyższych itd. Po objęciu przez gen. Wojciecha Jaruzelskiego najważniejszych funkcji w państwie, władze komunistyczne w tajemnicy przygotowały wprowadzenie stanu wojennego. Już 12 grudnia 1981 roku, zanim wybiła północ, rozpoczęły się masowe aresztowania działaczy “Solidarności”. 

• Pomimo wielu prób i ogromnej determinacji, władzom komunistycznym nie udało się stłumić działań “Solidarności”. Gdy w 1983 roku Lech Wałęsa otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla, stał się symbolem walki na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. 

Aresztowania i procesy działaczy antykomunistycznych  – więzienie w czasach PRL

Wyrazistym przykładem represji wobec opozycjonistów jest okres wprowadzenia w Polsce stanu wojennego. Od 13 grudnia 1981 r. do września 1986 r. codziennością były procesy i pozbawianie wolności działaczy “Solidarności” czy “Ruchu Wolności i Pokoju”. W tym czasie doszło także do aresztowań członków wielu innych nielegalnych organizacji opozycyjnych.

Według danych zebranych przez Komitet Helsiński, w okresie amnestii z 21 lipca 1984 r. do lipca 1986 postępowanie karne było prowadzone wobec co najmniej 898 osób. Aż 829 z nich zostało aresztowanych, a 296 skazano na rok lub kilka lat pozbawienia wolności. Jednocześnie aż 130 osób zostało skazanych w trybie przyspieszonym, wprowadzonym w 1985 roku.

Przykładowe paragrafy kodeksu karnego stosowane wobec osób represjonowanych

To nie wszystkie problemy, z jakimi mierzyli się działacze opozycji antykomunistycznej. Wśród stosowanych przeciw nim paragrafów można wymienić m.in. te z kodeksu karnego z 1969 roku, dotyczące:

• ,,publicznego nawoływania do czynów skierowanych przeciwko jedności sojuszniczej z państwem sprzymierzonym lub ich pochwalania’’ (art. 133 k.k.),

• ,,publicznego lżenia, wyszydzania lub poniżania Narodu Polskiego Rzeczypospolitej Ludowej, jej ustroju lub naczelnych organów’’ (art. 270 §1 k.k.), 

• ,,rozpowszechniania fałszywych wiadomości, mogących wyrządzić poważną szkodę interesom Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej’’ (art. 271 §1 k.k.), 

• ,,publicznego nawoływania do popełnienia przestępstwa lub jego pochwalania’’ (art. 280 k.k.) 

• i ,, publicznego nawoływania do nieposłuszeństwa lub przeciwdziałania ustawie albo prawemu rozporządzeniu organu państwowego’’ (art. 282 k.k.). 

Co więcej, artykuł 278 kodeksu karnego z 1983 roku za sam udział w związku, któremu odmówiono legalizacji, lub który został rozwiązany, przewidywał 3-letni okres pozbawienia wolności. Za to powszechnie znany artykuł 282 pkt. a kodeksu karnego uwzględniał karę do 3 lat więzienia za ,,podjęcie działań w celu wywołania niepokoju publicznego lub rozruchów’’ oraz za ,,kierowanie akcją protestacyjną prowadzoną wbrew przepisom ustawy’’. 

Warto zaznaczyć, że owe przepisy od początku były niezwykle nieprecyzyjne – a to otwierało drogę do szerokiego wachlarza interpretacji. Przykładowo, namalowanie hasła ,,Rosyjski sojusz nam niepotrzebny’’ zostało potraktowane jako publiczne nawoływanie do czynów skierowanych przeciwko jedności sojuszniczej a państwem sprzymierzonym. Nie uwzględniono, że wyrażało tylko opinię na temat potrzeby funkcjonowania owego sojuszu. Kolejnym ciekawym przykładem jest rozpowszechnianie takich haseł jak ,,Wrona orła nie pokona’’, które uznano za publiczne lżenie z naczelnego organu PRL. 

Skazania za rozpowszechnianie ulotek, rysunków i rymowanek 

To oczywiście nie wszystko. Na podstawie art. 270 par. 1 kodeksu karnego dochodziło również do skazania osób, które rozpowszechniały ulotki z satyrycznymi hasłami, rymowankami i hasłami skierowanymi przeciw Wojskowej Radzie Ocalenia Narodowego i jej przewodniczącemu Wojciechowi Jaruzelskiemu, oraz stanowi wojennemu. Sporządzenie rysunku “Gdzie nas prowadzisz, ślepcze” czy ulotki z napisem ,, Ja Agent Ruski Ujarzmię Związki, Episkopat, Lecha, Solidarność, KOR i Innych’’ uznano za publiczne lżenie, wyszydzanie lub poniżanie prezesa rady ministrów. Poza tym w przypadku wspomnianej wyżej ulotki, sąd dostrzegł, że pierwsze litery zawartych w napisie wyrazów tworzą słowo “Jaruzelski”.

Za umieszczenie napisu “Śmierć PZPR – Solidarność” oskarżono działaczy o publiczne nawoływanie do popełnienia zbrodni. Jednak z akt sprawy wynika, że ostatecznie sąd uznał ten napis za publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa. Wyrokiem sądu skazano autorów na półtora roku oraz rok i 3 miesiące pozbawienia wolności. Dopiero w 1993 roku Sąd Najwyższy stwierdził, że czyn ten nie nosił znamion przestępstwa. 

Jeszcze innym rodzajem kar były te wymierzane za “rozpowszechnianie fałszywych wiadomości, jeżeli może to wyrządzić poważną szkodę interesom PRL’’ oraz artykuł 48 par.2 dekretu o stanie wojennym, który groził karą od 6 miesięcy pozbawienia wolności do lat 5 każdemu, kto: 

•,,rozpowszechnia fałszywe wiadomości, jeżeli może to wywołać niepokój publiczny lub rozruchy’’, 

•,,wiadomości (niekoniecznie fałszywych) mających osłabić gotowość obronną PRL”, 

•oraz ,,działanie w celu wywołania niepokoju publicznego lub rozruchów’’.

Co uznawano za rozpowszechnianie wiadomości, które miały prowadzić do osłabienia gotowości obronnej PRL?

Między innymi rozpowszechnianie na terenie jednostki wojskowej ulotek krytykujących stan wojenny. Co ciekawe, same ulotki nie zawierały żadnych wiadomości, tylko ocenę faktów, które były doskonale znane ich adresatom. W taki sam sposób – czyli jako fałszywe wiadomości – potraktowano hasła “Nie dajmy się PZPR”, “Robotnicy, nie dajcie się”, “To już nasze ostatnie zbrodnie – PZPR”, czy “Brońcie Ojczyzny przed komunizmem”. 

Ponadto karę do 3 lat więzienia można było otrzymać na podstawie art. 282a za “działanie w celu wywoływania niepokoju publicznego oraz rozruchów”, czyli w rozumieniu ówczesnych władz za: kolportaż, druk, a nawet samo posiadanie wydawnictw bezdebitowych. Pod ten paragraf podciągnięto też uczestnictwo w Mszy Świętej w pierwszą rocznicę śmierci księdza Popiełuszki w kościele św. Stanisława Kostki na warszawskim Żoliborzu. 

Zadośćuczynienia i odszkodowania przyznawane przez sądy okręgowe i apelacyjne

Wymienione wyżej represje to tylko niektóre z sytuacji, które zapisały się w PRL-owskiej historii naszego kraju. Należy jednak podkreślić, że każda z nich była niezwykle uciążliwa i dotkliwa zarówno dla działaczy opozycyjnych, jak i wspierających ich obywateli.

Dziś swoistym “dniem zapłaty” za poniesione szkody i cierpienia represjonowanych w czasach PRL jest uzyskanie wysokiej rekompensaty za pobyt w więzieniu. Uprawnionymi do dochodzenia odszkodowań i zadośćuczynienia są wszystkie osoby, wobec których wydano wyrokiem sądu (lub przez organy pozasądowe) orzeczenia skazujące w okresie od 1 stycznia 1944 roku do 31 grudnia 1989 roku. 

Na podstawie tzw. Ustawy lutowej z 1991 roku doszło do uznania za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Właśnie ten akt prawny ustanowił prawo, wedle którego obecnie można uzyskać od Skarbu Państwa odszkodowanie i zadośćuczynienie za więzienie komunistyczne. 

Komu więc przysługuje odszkodowanie? 

•Główną przesłanką do przyznania rekompensaty jest to, że owe orzeczenie musiało zostać wydane za czyn zarzucony lub przypisany. Czyn ten miał związek ze wspomnianą wyżej działalnością niepodległościową. 

•Oprócz tego uprawnieni do roszczeń są ci, wobec których wydano wyroki za opór przeciw kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom, a także osoby, wobec których stwierdzono nieważność orzeczenia lub wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem stanu wojennego w dniu 13 grudnia 1981 roku. 

•Kolejna grupa uprawnionych to osoby pełniące od 1 listopada 1982 roku do dnia 28 lutego 1983 roku czynną służbę wojskową, do której odbycia powołano je właśnie za działania na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.

•Co istotne, odszkodowanie i zadośćuczynienie od Skarbu Państwa przysługuje również dzieciom, których matka była pozbawiona wolności i w tym czasie były przetrzymywane w więzieniu wraz z nią, lub których matka w okresie ciąży przebywała w areszcie, zakładzie karnym, lub miejscu odosobnienia, np. obozie dla internowanych. 

Kto jest uprawniony do otrzymania rekompensaty za więzienie w czasach PRL?

Bardzo ważną kwestią jest fakt, iż do uzyskania rekompensaty finansowej – i to często w wysokości nawet kilkudziesięciu tys. zł tytułem odszkodowania – nie jest uprawniona jedynie osoba pozbawiona wolności. Otóż jeśli osoba poddawana represjom nie żyje, to prawa do otrzymania od państwa zadośćuczynienia i odszkodowania przechodzi na małżonka, dzieci oraz rodziców. 

W mediach znajdziemy liczne informacje na temat wyroków sądów okręgowych i sądów apelacyjnych, gdzie prawomocnym wyrokiem sądu poszkodowany lub jego rodzina uzyskują naprawdę wysokie rekompensaty finansowe. Jednak trzeba wiedzieć, że nie ma jednej, sztywno określonej przez ustawodawcę kwoty odszkodowania. 

Choć ustawodawca początkowo faktycznie wprowadził takie widełki, to w pewnym momencie doszło do ich zakwestionowania w wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Maksymalna wysokość odszkodowania i zadośćuczynienia w kwocie nieprzekraczającej 25 tys. zł została uchylona z dniem 10 marca 2011 r., na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 2011 r., sygn. akt: P 21/09. Dlatego dziś kwoty za doznane cierpienia mogą być różne, zazwyczaj sięgające od kilkudziesięciu do nawet milionów złotych. W wielu przytaczanych w mediach sytuacjach dopiero sąd apelacyjny wydaje wyrok, który jest adekwatny do doznanych krzywd. 

Jak przebiega procedura o odszkodowanie i zadośćuczynienie za więzienie komunistyczne? 

O czym pamiętać, starając się o uzyskanie od Skarbu Państwa zadośćuczynienia i odszkodowania? Po pierwsze o tym, że trzeba udowodnić rozmiar szkód i krzywd, które wiązały się z pobytem w więzieniu komunistycznym. 

Zgodnie z naszą praktyką, najpierw należy więc dotrzeć do akt sprawy (a dokładniej: orzeczeń, w których sąd uchylił wyrok sądu z czasów komunistycznych) w celu udowodnienia krzywd i szkód wyrządzonych wykonaniem lub wydaniem nieważnego wyroku sądu. 

Jeśli represjonowany lub jego rodzina nie są w posiadaniu takiej archiwalnej dokumentacji, należy zgłosić się po akta IPN lub innych archiwów państwowych. W toku postępowania przydadzą się też wszelkie inne dokumenty, takie jak np. dowody utraconego majątku w wysokości xxx zł, pisma potwierdzające doznaną krzywdę, np. na postawie stanu zdrowia (dokumentacja medyczna), oraz każdy inny dokument uzasadniający wysokość roszczeń odszkodowawczych. 

W sytuacji, w której to rodzina więzionego w czasach PRL dochodzi roszczeń, należy przedłożyć także akty stanu cywilnego, które potwierdzają związek małżeński lub pokrewieństwo. 

Co różni obie formy rekompensaty?

Po drugie jeśli chcesz domagać się od Skarbu Państwa zadośćuczynienia i odszkodowania, musisz wiedzieć, co różni obie formy rekompensaty:

•Odszkodowanie przysługuje za straty materialne, a więc np. za utracony majątek lub dochody. Poszkodowany ma prawo dochodzić zarówno majątku utraconego w wyniku działania organów państwowych, jak i szkody, którą wyrządziła mu utrata dochodów. 

• Z kolei zadośćuczynienie jest zupełnie inną formą rekompensaty. To świadczenie pieniężne za szkodę o charakterze niematerialnym, która wynika z niesłusznego skazania. Zadośćuczynienie przysługuje za krzywdę np. za utracony czas, rozłąkę, cierpienie psychiczne i fizyczne, poczucie niesprawiedliwości i krzywdy, czy poniżające traktowanie.

To jednak nie wszystko. Niezależnie od zadośćuczynienia i odszkodowania, w niektórych sytuacjach może dojść również do zasądzenia od Skarbu Państwa pokrycia części lub pełnej kwoty kosztów symbolicznego upamiętnienia osoby niesłusznie skazanej. Jest to możliwe pod warunkiem, że śmierć skazanego nastąpiła w wyniku wykonania orzeczenia uznanego za nieważne. 

Zgłoś się do Vestry – reprezentujemy osoby wtrącone do więzienia w czasach PRL!

Kancelaria Vestra to sztab doświadczonych prawników, którzy na co dzień wspierają klientów w uzyskiwaniu od Skarbu Państwa zadośćuczynienia i odszkodowania. Z naszą profesjonalną pomocą możesz uzyskać nawet do 400 tys. zł odszkodowania po przekazaniu sprawy sądowi okręgowemu. 

Jesteśmy dumni, że prowadzimy postępowania związane z działaczami opozycji antykomunistycznej. Wiemy, że niektórzy do dziś, odczuwają lęk, jaki odczuwali pierwszego dnia stanu wojennego i w dniu pozbawienia wolności. Niezależnie od roku, więzienie PRL to ciasne i przepełnione cele, nierzadko też głód i stosowanie tortur. Radzenie sobie z warunkami poniżej godności człowieka było naprawdę trudną udręką, przez którą wielu więźniów nabawiło się traumy.

Pamiętaj, że nawet jeśli sąd nie wyda decyzji o przyznaniu kwoty adekwatnej do doznanych krzywd i szkód, możemy złożyć apelacje. Wówczas następuje wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem sądu rejonowego lub okręgowego. 

Jak uzyskać odszkodowanie za wtrącenie do więzienia w czasach PRL?

Bez wątpienia cały ten proces jest niezwykle czasochłonny i skomplikowany, nieraz wymagający fachowej wiedzy. Z tego względu zapraszamy do skorzystania z naszego pełnomocnictwa. Jako zespół prawników z doświadczeniem w kwestiach związanych z rekompensatą za PRL, chętnie podejmiemy się każdej sprawy o odszkodowanie za:

•represje,

•internowanie,

•działalność antykomunistyczną, 

•przymusową służbę wojskową. 

Skontaktuj się z nami, aby uzyskać bezpłatną, wstępną poradę prawną. Dowiesz się, czy w Twoim przypadku istnieje szansa na uzyskanie rekompensaty. Przedstawimy Ci zakres naszych usług, przewidywane koszty, oraz możliwe ścieżki postępowania. Z pełnomocnikiem cały ten zawiły proces stanie się zdecydowanie prostszy.

O odszkodowanie za represje można ubiegać się w terminie dziesięciu lat od uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nieważności orzeczeń wydanych wobec represjonowanych. W większości sytuacji szanse na odszkodowanie dla więźniów PRL i osób represjonowanych są naprawdę duże, dlatego nie warto zwlekać. Nasi eksperci udzielą Ci wszystkich niezbędnych informacji!